een duister lied

            glazen vleugels

de mensen gaven voorzichtig aan elkaar de liefde door, gevangen in glazen vleugels, die de zon nu op de straathoek breekt.

hemel staat tegenover raam, en wordt met elke slag van de ventilator donkerder.

bladeren vullen hemel, ze vormen een enkele lijn boven neigende huizen.

over opbollende straten kruipt een trein, kragen van zeelui ronddraaiend tussen blauwe kreukels in de lucht.

voor de zomer uitgedoste rijen paraderen voorbij en storten in een fles ineen.

de vruchten van ons hart storten gelukkige schaduwen uit.

ガラスの翼
            .
人々が大切さうに渡していつた硝子の翼にはさんだ恋を、太陽は街かどで毀してしまふ。
空は窓に向つて立つてゐる、ヴエンチレエタアのまはるたびにいろが濃くなる。
木の葉は空にある、それは一本の棒を引いてゐる、屋根らは凭りかかつて。
ふくらんだ街路を電車は匍ひ、空中の青い皺の間を旋廻する水兵の襟。
盛装して夏の行列は通りすぎフラスコの中へ崩れる。
私らの心の果実は幸福な影を降らしてゐる。

            The mad house

de fiets draait rondjes

over het verfrissend pad door velden

alleen de binnenkant van het rubberen wiel put de aarde uit

elk moment kan hij in Bagdad aankomen

het is daar waanzinnig druk

soldaten van het Rode Leger, kunstenaars met krullen, vrouwen uit Rjazan met blauwe huid, de wentelrap in het variété

de piano maakt een blikken geluid

de mensen op een klompje aarde, niet meer dan een voetafdruk, zullen een geslepen lens zijn. één misstap en je sterft. de oneindige transmissie van de zon.

in het pathogene gebied zijn planten dorstig, wolken die boven vervallen straten hangen.

voor hem is het verleden niet meer dan een simpele rij bomen, en koud als as.

ganzenvleugels bij de ingang, omgekeerd licht

            .

ik leef. ik leef, dacht ik.

 The mad house
            .
自転車がまはる。
爽かな野道を。
護謨輪の内側のみが地球を疲らせる。
まもなく彼はバグダアドに到着する。
其處は非常ににぎはつてゐる。
赤衛軍の兵士ら、縮毛の芸術家、皮膚の青いリヤザン女、キヤバレの螺旋階 段。
ピアノはブリキのやうな音をだす。
足型だけの土塊の上にたつてゐる人々は尖つた水晶体であらう。踏みはづすと死ぬ。太陽の無限の伝播作用。
病原地では植物が渇き、荒廃した街路をかけてゐる雲。
彼にとつて過去は単なる木々の配列にすぎぬやうに、また灰のやうに冷たい。
入口の鵞鳥の羽、さかしまな影。
            .
私は生きてゐる。私は生きてゐると思つた。

            verlate samenkomst

wanneer ik fluit komen ze vanachter de hemel aanzetten. zodat ze niet zullen verdrinken in eindeloze kleuren. smaragden of robijnen of diamanten bloesemblaadjes vullen een nieuwe schittering en zwerven door velden en heuvels. tere plooien in het verslapte gras stuwen een briesje. het terras opent zich naar de zee, ontelbare vochtige gesprekken stromen over. niet nu, maar bij tijden fris.

 遅いあつまり
            .
口笛を吹くとまた空のかなたからやつて来る。限りない色彩におぼれることの無いやうに。エメラルドやルビイやダイヤモンドの花びらが新しい輝きに充ちて野山をめぐる。うなだれる草の細い襞が微風を送る。テラスは海に向つて開かれ、数へ切れぬ程の湿つた会話がこぼれる。今はなく、時には鮮やかに。

            duister lied

op het nieuwe tapijt in volle bloei

duwen twee ezeltjes een lorrie voort

stilletjes     rustigjes

op wegen waar trotse bloesemblaadjes in brand staan

zijden vleugels raken bevlekt met stuifmeel

daar waar haar tenen raken

wordt een witte regenboog getekend.

 暗い歌
            .
咲き揃つた新しいカアペツトの上を
二匹の驢馬がトロツコを押して行く
静かに ゆつくりと
奢れる花びらが燃えてゐる道で
シルクの羽は花粉に染まり
彼女の爪先がふれる處は
白い虹がゑがかれる。

            1.2.3.4.5.

onder een rij bomen heft een meisje een groene hand.

verbaasd over haar plantachtige huid, kijkt ze en trekt tenslotte haar zijden handschoen uit.

 1.2.3.4.5.
            .
並木の下で少女は緑色の手を挙げてゐる。
植物のやうな皮膚におどろいて、見るとやがて絹の手袋を脱ぐ。

            Uit Kamermuziek:

            1

            .

de snaren op aarde en in de hemel maken een prachtige muziek. de snaren waar wilgen bij de rivier elkaar ontmoeten.

            .

langs de rivier wordt muziek geboren. omdat geliefden daar ronddwalen. op zijn mantel bleke bloesems.

op zijn haar donkere bladeren.

            .

alles wordt stil gespeeld. ze buigen het hoofd naar de muziek en boven het instrument dwalen vingers.

 1
            .
地と空中の弦は美しい音楽をつくり出す。川のそばの柳の会うところの弦は。
            .
川に沿うて音楽が生まれる。恋人がそこをさまよっているので。彼のマントの上の青ざめた花。

彼の髪の上の暗い葉。
            .
総ては静かに弾いている。音楽のする方に頭を曲げて、そして楽器の上を指がさまよい。

In 1932 publiceerde Sagawa haar vertaling van de dichtbundel Chamber Music (1907) van James Joyce, in een oplage van driehonderd exemplaren. De Japanse titel was Shitsugaku 室楽 (Kamermuziek), wat in het Japans een neologisme is; het destijds al normale woord voor ‘kamermuziek’ is shitsunaigaku 室内楽. Bij deze het eerste gedicht in Sagawa’s vertaling. Het origineel van Joyce is:

            I

Strings in the earth and air

            Make music sweet;

Strings by the river where

            The willows meet.

            .

There’s music along the river

            For Love wanders there,

Pale flowers on his mantle,

            Dark leaves on his hair.

            .

All softly playing,

            With head to the music bent,

And fingers straying

            Upon an instrument.

Sagawa Chika 佐川ちか (1911-1936) verhuisde op haar zeventiende van het noordelijke eiland Hokkaido naar Tokyo, waar zij al snel onderdeel werd van de literaire avant-garde en de dichter en criticus Itō Sei (1905-1969) haar minnaar werd. Sagawa wordt wel de eerste vrouwelijke modernistische dichter van Japan genoemd. Ook als vertaler was zij baanbrekend: zij vertaalde werk van James Joyce, Edith Sitwell, Charles Reznikoff, en Mina Loy. Zij stierf op haar 24e aan maagkanker.

4 reacties op “een duister lied”

De vertaling naar het Nederlands van het gedicht van Joyce komt heel vreemd op mij over. Met strings worden gewoonlijk strijkers (een strijkersensemble) bedoeld, en niet ‘snaren’. Strijkers die zoetgevooisde muziek ten gehore brengen. Lage, aardse klanken, en hoge, hemelse klanken: in the earth and air. Waarbij ook nog de op- en neergaande beweging van de strijkstok bedoeld kan zijn.
Strijkersmuziek dus, daar waar de wilgen op rij staan.
Verderop in de vertaling staat dat de muziek zich tooit met bloemen en bladeren, maar in het origineel is het toch echt de gepersonifieerde Liefde (Love) die dit doet.
Een volgende strofe: ‘alles wordt stil gespeeld.’ Dat is onjuist. Alle strijkers spelen zacht (stil spelen kan niet!), en neigen daarbij met hun hoofd naar de bladmuziek, terwijl hun vingers niet boven, maar over (upon) de snaren bewegen (dwalen).
Nog even de beginstrofe: ‘maken een prachtige muziek.’ EEN muziek? Dat is foutief Nederlands. Bovendien maken snaren geen muziek, muzikanten maken muziek, wat weer pleit voor de vertaling van ‘strings’ met ‘strijkers’.
De muziek wordt gespeeld om de flanerende geliefden te behagen; ‘geboren’ zou niet mijn woordkeus zijn, misstaat hier naar mijn idee.

De vertaling doet geen recht aan het origineel.

Mijn Nederlandse vertaling is een vertaling van de Japanse vertaling door Sagawa. Het origineel van Joyce zet ik erbij om een indruk te geven van de manier waarop Sagawa vertaalde: zonder aandacht voor metrum of rijm, vaak ook (al is dat hier anders) zonder aandacht voor strofen. En soms dus met aanvechtbaar begrip van het Engels. ‘Strings’ bijvoorbeeld vertaalt Sagawa met gen 弦, wat toch echt ‘snaar’ betekent (analoog aan de pees van een boog); bij uitbreiding kan het ‘snaarinstrument’ betekenen (al vind ik dat lelijk, zeker met vier lettergepen waar het Japans er één heeft, en werkt m.i. ook in het Nederlands dezelfde pars pro toto-beeldspraak), maar het woord slaat niet op de musicus, waar het Engels zowel op snaar als instrument als de bespeler ervan kan verwijzen. Dat Sagawa het begrip ‘Love’ niet goed begrijpen zou lijkt me onwaarschijnlijk, maar zij maakt er toch echt koibito 恋人 van, ‘geliefde(n)’. Zulke vertaalpraktijken geven een intrigerend kijkje in de verwachtingen van Japanse lezers van modernistische poëzie aan het begin van de twintigste eeuw.

Blijft mijn bezwaar tegen de vertaalde tekst. Snaren op aarde en in de hemel: dit is volkomen betekenisloos. Was de dichteres dan christelijk, en hoorde zij harpen in haar hoofd, vanuit de hemel tot de geliefden komend? Lariekoek.

Op zijn mantel bleke bloesems etc. moet, als het naar de muziek verwijst ‘haar mantel’ zijn, als het naar de geliefden verwijst ‘hun mantel’. Waarom staat er dan ‘zijn?

Alles wordt stil gespeeld: zowel ‘alles’ als ‘stil’ is misplaatst. Het moet zijn: allen spelen zacht, softly, anders klopt de volgende zin ook niet, want die begint met ‘ze’, en dat kan alleen betrekking hebben op ‘allen’, niet op ‘alles’. Nu lijkt het alsof de geliefden het hoofd buigen naar de muziek, en niet de musici.

Kortom, bijzonder verwarrend allemaal…
Het moet toch zo zijn dat iemand die de Japanse tekst niet kan lezen, wel het gedicht kan begrijpen in de Nederlandse vertaling. Anders schiet de vertaling haar doel voorbij…

Nu voel ik me geroepen om me er ook maar eens mee bemoeien…

Ik ben er nog niet over uit in welke van de drie talen de beeldspraak in de eerste strofen het best werkt, maar die snaren zitten misschien in de atmosfeer. Nou ja, ze moeten natuurlijk wel gespannen zijn om er enig geluid uit te krijgen, dus om het iets te concretiseren, wellicht tussen hemel en aarde? Al klinkt dat als een iets te zwaar kaliber concertvleugel voor deze scene.
De mantel: er staat in het Japans in ieder geval nadrukkelijk ‘zijn’ mantel. Aangezien zelfstandige naamwoorden geen geslacht hebben in het Japans, bedoelt de vertaalster dus echt ‘zijn’ en kun je er geen ‘haar’ van maken, waar het ook naar verwijst. ‘Alles’ (subete) kan ook niet zomaar ‘allen’ worden. Lijkt mij mooi opgelost zo, maar het hangt er ook vanaf hoe het nou precies zit met die muziek. Ik heb het idee dat er niet daadwerkelijk musici zijn, maar dat die muziek voortkomt uit de liefde (of dat de ‘koibito’ de musici zijn). Dat alles wat ‘speelt’ (hiite iru) of wat zij bespelen, of wordt, de snaren van/naar/in de aarde (rivier) en de lucht/hemel is.

Er zijn verschillende opvattingen over vertaling: dicht bij het origineel blijven, of concessies doen, zodat het begrijpelijker is in de doeltaal/cultuur. Bij gedichten lijkt me dat dan extra moeilijk: grammatica is nodig voor een samenhangend verhaal, maar wanneer/hoe ga je invullen wat er overgelaten wordt aan de verbeelding? Nu ik ze heb zitten vergelijken weet ik niet meer uit welke versie het beeld in mijn hoofd komt. Waarschijnlijk een combinatie.

Wat interessant toch allemaal 😀