Geschreven naar aanleiding van de Shirokiya-catalogus
Kooplui verbergen hun schatten niet langer uit het zicht,
maar als klatergoud stallen zij hun honderd waren uit.
Rijk brokaat, zo schitterend, vormt hoge stapels;
de hele hoofdstad parkeert haar rijtuigen hier.
Daarbij verkopen ze ook nog schilderijen,
vol rood en groen dat licht uitstraalt.
Hun makers zijn allen zeer getalenteerd,
hun roem wordt wijd en zijd verkondigd.
Op elk canvas iets dat de wereld zeldzaam vindt;
waarom dat dan vermengen met het aardse slijk?
Ontroerd moet ik zuchten maar ook lachen:
ik lach om mezelf, want ben niet meer van deze tijd.
Rijkdom en aanzien is wat de wereld wenst,
geen mens die moeite met misleiding heeft.
Heb je geld, dan kun je in status zwelgen;
zonder centen is juist minachting je deel.
Zijn het alleen de schilders die we berispen moeten
omdat zij zich niet hielden aan honger op de Westerberg?
Vermenging met het vulgaire is niet wat ik betreur,
maar nobel streven: hol dat nou toch niet uit!
Een essentiële geest vloeit van het schildersdoek:
bevuil die nou niet met gesjacher van de markt!
.
「白木画帖」題辞。大賈不深蔵、衒耀列百貨。錦繍粲成堆、傾都此息駕。乃復粥画図、丹青光相射。作者皆良工、声誉遠迩播。紙紙世所珍、何意混塵堁。感之嗟又嗤、嗤我与時左。富貴挙世求、無人忌巧詐。有銭擅顕栄、無銭遇嫚罵。豈独責画師、不守西山餓。混俗非所嫌、志尚莫磨挫。元気溢素縑、不受市井涴。
De Shirokiya was een warenhuis met een galerie (zie onder). ‘Catalogus’ is in deze context mijn vertaling voor gachō 画帖, een album waarin (reproducties van) tekeningen of schilderingen bijeengebracht zijn. Na de val van het Chinese Shang-rijk in ca. 1046 v.Chr. trokken Boyi 伯夷 and Shuqi 叔齊 zich terug op de Westerberg en weigerden uit trouw aan hun oude idealen het graan van de nieuwe Zhou-dynastie te eten.
Op 30 januari jl. promoveerde Jurriaan van der Meer in Leiden terecht cum laude op zijn proefschrift ‘Tracing Shumi: Politics and Aesthetics in Modern Japanese Literary Discourse and Fiction’. Het is een prachtige analyse van dat kwikzilverachtige begrip ‘smaak’ (shumi 趣味) zoals dat rond 1900 gebruikt werd om artistieke inhoud te geven aan het moderniseringsproces. Het derde hoofdstuk is een magistrale studie van de relatie tussen de schrijver Mori Ōgai 森鴎外 (1862-1922) en het warenhuis Mitsukoshi. Ōgai schreef enkele korte verhalen voor het tijdschrift dat het warenhuis uitgaf en waarin reclame voor eigentijdse producten gekoppeld werd aan statusverhogend literair talent. Warenhuizen in westerse stijl waren rond de eeuwwisseling een nieuw fenomeen, waar de koopwaar op zicht lag. Daarvóór, in de winkels van vroegmodern Japan, moest je de winkelier nog vertellen wat voor product je wilde, waarna die zelf uit de opslag (‘uit het zicht’) een selectie van waren haalde waaruit je dan kon kiezen. Om hun rol als paleizen waar moderniteit concrete vorm kreeg te onderstrepen, organiseerden de warenhuizen —zoals ze dat nog steeds doen— ook tentoonstellingen in een kunstgalerie die zij ook in huis hadden.
Ōgai’s verhalen voor het tijdschrift Mitsukoshi tonen een wat ambigue houding ten opzichte van ‘smaak’ zoals het warenhuis die graag voor zich zag: niet meteen afwijzend maar ook niet blind voor de misschien wat dubieuze kanten ervan. Ōgai schreef zijn hele leven naast verhalen en romans ook Sinitische poëzie. In juni 1918 schreef hij dit gedicht naar aanleiding van een tentoonstelling van schilderijen in westerse stijl van Koito Gentarō 小絲源太郎 (1887-1978). Die tentoonstelling vond plaats in de galerie van een concurrent van de Mitsukoshi, het warenhuis Shirokiya 白木屋. Net als de Mitsukoshi, die zich in de wijk Nihonbashi aan de overkant van de straat bevond, had de Shirokiya wortels in een grote winkel in vroegmodern Japan (samen met Daimaru golden deze als de drie grote warenwinkels van vroegmodern Japan). De catalogus uit de titel van het gedicht is de catalogus van de tentoonstelling.
Grappig is dat Ōgai zich in dit gedicht toont als een oude zeur die de vercommercialisering van kunst alleen maar verafschuwt. Van der Meers proefschrift laat mooi zien dat hij dus ook een andere kant kende.
Een uitgebreide analyse en Engelse vertaling van Ōgai’s gedicht is te vinden in:
- John Timothy Wixted, ‘Mori Ōgai, “The Grouch”: A Kanshi (Sino-Japanese Poem) about Paintings for Sale in a Modern Department Store’, Asiatische Studien / Études Asiatiques 71: 2 (2017), p. 627-634.
Voor meer over Mori Ōgai en warenhuizen, lees:
- Jurriaan van der Meer, ‘A Sign of Good Taste: Mori Ōgai, Mitsukoshi and the Concept of Shumi’, Humanities 11: 6, no. 131 (2022).
De foto door Ogawa Kazumasa 小川一真 (1860-1929), in zijn Blikken op Tokyo (Tōkyō fūkei 東京風景) uit 1911, toont de begane grond van de Nihonbashi-vestiging van het warenhuis Shirokiya. Collectie National Diet Library, Tokyo.
