[Thema: maan]
wat een verrassing!
tegen wie had zij ingezet
het licht van de maan
die haar laatste hand verspeelt
en haar wolkenkleed uittrekt?
obotsukana / tare ni uchi-irete / tsukikage no / kumo no koromo o / nugite miyuran
おほつかなたれにうち入て月かけのくもの衣をぬきている覧
‘Je kleren [moeten] uittrekken’ (koromo o nugu) komt heel erg in de buurt van het Nederlandse ‘tot op het hemd uitgekleed worden’. Kleren waren een betaalmiddel en een inzet in het gokspel. Hier wordt de maan voorgesteld als speler die stelselmatig verkeerd gegokt heeft. Het beeld van de maan die haar wolkenkleed uittrekt was in 1094 al eens bij een dichtwedstrijd gebruikt door Minamoto no Toshiyori 源俊頼 (1055?-1129). Die striptease werd toen door deelnemers als hoogst schokkend ervaren:
boven de bergrand
trekt zij haar wolkenkleed
uit en werpt die weg
geheel alleen klimt de maan
steeds hoger en hoger
yama no ha ni / kumo no koromo o / nugisutete / hitori mo tsuki no / tachinoboru kana
[Thema: liefde]
mijn grote liefde
heb ik al half verloren:
van het speelbord
uitgesloten kan ik jou
niet langer nog ontmoeten
waga koi wa / kata-okure naru / suguroku no / warete mo hito ni / awan to zo omou
我こひはかたおくれなるすくろくのわれても人にあはんとそおもふ
Sugoroku 双六 (het gedicht geeft de oudere vorm suguroku, let. ‘de dubbelzes’) is een bordspel dat een oude variant is van backgammon. Het wordt in Japan al sinds de zevende eeuw gespeeld. Omdat het al snel bij uitstek als gokspel werd gebruikt, werd het spelen ervan aan het hof verboden; voor het eerst gebeurde dat in 690, maar de herhalingen van dat verbod suggereren dat men zich er niet aan hield.
De dichtwedstrijd der ambachten in de Tōhoku’in (Tōhoku’in shokunin uta-awase 東北院職人歌合, 1214), 5 ronden-versie, Ronde 4, Team Rechts.
Het concept ‘ambachtslui’ (shokunin 職人) in middeleeuws Japan kreeg ruim aandacht van sociaal historici. Intrigerend is dat in elk geval in de vroege dertiende eeuw er blijkbaar consensus was dat ook gokkers (baku’uchi of bakuchi 博打) een beroepsgroep vormden met een specifieke, professionele expertise. De roulette- of pokertafel van de klassieke en vroegmiddeleeuwse gokkers was het backgammon-bord (suguroku, later sugoroku 双六, let. ‘de dubbelzes’, met de latere naam ban sugoroku 盤双六, ‘bord-sugoroku’ — in tegenstelling tot een variant op ganzenbord, het later ontwikkelde e-sugoroku 絵双六 of ‘plaatjes-sugoroku’). Dat backgammon-bord is hierboven ook afgebeeld.
Over het middeleeuwse genre ‘dichtwedstrijd der ambachten’ (shokunin uta-awase 職人歌合), dat ruwweg van de dertiende tot en met de zestiende eeuw bestond, in een volgende blogpost meer. Hoe dan ook waren het nooit de ambachtslui zelf die de gedichten schreven, maar dichters uit de (hof)adel die zich verplaatsten in het beroep in kwestie en er een spel van maakten beroepsspecifieke verwijzingen in het gedicht op te nemen. In dit specifieke geval hebben we mogelijk te maken met een literair experiment van een teruggetreden vorst (Go-Toba 後鳥羽院, 1180-1239) of hooggeplaatste prelaat (Jien 慈円, 1155-1225).
De gokker is een bescheiden archetype in de literatuur van de Heian-periode (794-1185). Deze beroepsgokker is in de dubbele betekenis een verliezer: dat hij naakt naast zijn backgammon-bord zit betekent dat dat hij zelfs zijn hemd verspeeld heeft. (Let erop dat zelfs in zijn naaktheid hij nog zijn slappe kap [nae-ebōshi 萎烏帽子] op houdt; zonder hoofddeksel was je als man in het klassieke Oost-Azië naakter dan naakt.) In zijn tweede gedicht is hij ook verliezer in de liefde. In een variante tekst van deze dichtwedstrijd (de 12 ronden-versie, Ronde 9) speelt ook het alternatieve gedicht van de gokker op het thema ‘Liefde’ met zulk verlies:
uit volle macht
gestreden tot het einde
is de inzet
niet voldoende en verzetten zich
de kansen in het liefdesspel
waritatete / kioi-hateraru / irigane no / awaji to sumau / koi mo suru kana
わりたてゝきほひはてたるいりかねのあはしとすまふ恋もする哉
De afbeelding toont de gokker (baku’uchi of bakuchi 博打) in de Tōhoku’in shokunin uta-awase emaki 東北院職人歌合絵巻 (‘Rolschildering van de dichtwedstrijd der ambachten in de Tōhoku’in’, 5 ronden-versie), 14e eeuw. Collectie Tokyo National Museum. Niet vertaald is het juryoordeel.