wat gaat
dat gaat en een grote
wereld blijft achter
iku mono wa / ikite ōki na / yo ga nokoru
op een witte middag
komt een witte brief binnen
met een doffe klap
shiroi hiru / shiroi tegami ga / kotsun to kinu
hij is gesneuveld
de tweeëndertig tanden
leg ik op een rij
senshi-seri / sanjūni mai no / ha o soroe
de herfst is warm:
het gekoesterd zwaard heeft met mij
niets te maken
aki atsushi / hōtō ware ni / kakawari naki
de oorlog en
de vrouw: gescheiden kwesties
wil ik ze niet noemen
sensō to / onna wa betsu de / aritaku nashi
krekels klinken
de middag zinkt
verzonken in gedachten
kirigirisu / hiru ga shizunde / yuku omoi
door het geluid van insecten
overspoeld is mijn brein
aan het vallen
mushi no ne ni / mamirete nō ga / ochite iru
vallend blad valt
die ene vergissing
blijf ik begaan
ochiba furi / hito ayamachi o / kurikaesu
de literatuur
is ver — een kakkerlak
kruipt wel heel dichtbij
bungaku wa / tōshi aburamushi ni / haiyorare
een luie lentedag
verzonken in de lift naar beneden
ben ik de enige
shunchū o / shizumu rifuto ni / hitori nari
Fujiki Kiyoko 藤木清子 (data onbekend) is als haiku-dichter slechts een decennium actief geweest, namelijk de jaren 1931-1940. Zij debuteerde in 1931 onder de naam Fujiki Minajo 藤木水南女 (‘uit Hiroshima’) in het haiku-tijdschrift Ashibi 蘆火 (‘Vlammend riet’) en leverde vanaf 1935 bijdragen aan het haiku-tijdschrift Kikan 旗艦 (‘Vlaggenschip’) dat in datzelfde jaar door Hino Sōjō was opgericht. Daarmee geldt zij als een vertegenwoordiger van de ‘opkomende haiku’ (shinkō haiku 新興俳句) van die vooroorlogse periode.
Nadrukkelijk aanwezig in Fujiki’s gedichten zijn de ervaringen van een oorlogsweduwe (mibōjin 未亡人). We mogen aannemen dat dat element autobiografisch is. Japan voerde vanaf 1931 oorlog in China — het begin van wat in Oost-Azië bekend staat als de Vijftienjarige Oorlog. Omdat Fujiki in 1940 hertrouwde, kan het dus heel goed dat haar eerste echtgenoot in China sneuvelde.
[10 juli 2021] Ik lees nu dat haar man, Fujiki Hokusei 藤木北青 (?-1936), die zelf ook ‘opkomende haiku’ dichtte, in 1936 aan ziekte overleed. Of hij opgeroepen was voor dienst, is niet duidelijk. Een en ander wordt blijkbaar toegelicht in de postume bundeling van Kiyoko’s poëzie, Hitotoki no kōbō: Fujiki Kiyoko zenkushū ひとときの光芒:藤木清子全句集 (‘Lichtstraal van die ene keer’; red. Uda Kiyoko 宇多喜代子, Tokyo: Chūsekisha, 2012) die helaas nergens meer te krijgen is.
In 1940 hield Fujiki op met dichten en verdween uit het zicht. De haiku-dichter Katsura Nobuko 桂信子 (1914-2004), die ook bij het tijdschrift Vlaggenschip betrokken was, vertelde ruwweg een jaar voor haar dood daarover:
Dat Fujiki besloot te hertrouwen was in ’40. De familie waar zij introuwde dreef een ryokan [traditioneel hotel] ergens bij Osaka of Kobe, maar stelde als voorwaarde dat zij helemaal zou ophouden met haiku. Kamio protesteerde: ‘Trouw niet!’ Maar Fujiki zei ‘Het hart van een vrouw, dat kan een man niet begrijpen’ en met die raadselachtige woorden is ze weggegaan.
藤木さんの再婚が決まったのは40年でした。嫁ぎ先は阪神間の旅館でしたが、俳句をきっぱりやめるのが結婚の条件とのこと。神生さんは「結婚なんかするな」と反対しました。でも藤木さんは「女の心は男の人には分からないのよ」となぞめいた言葉を残し、去っていきました。
‘Kamio’ is Kamio Seishi 神生彩史 (1911-1966), een haiku-dichter; ook hij was een leerling van Hino Sōjō en betrokken bij Vlaggenschip.
Buiten die tien jaar waarin zij actief haiku en essays publiceerde weten we vooralsnog weinig van haar. Het komt nog voor in de moderne tijd: even opvlammen en weer volledig uit het zicht verdwijnen. Het doet me wat denken aan hofdames uit de klassieke periode, van wie we ook niks weten buiten hun paar jaren in het volle licht van de vorstelijke entourage. Vanuit de lange nacht van het niet-weten klinkt even een hoogstpersoonlijke stem.
De foto toont Hara Setsuko 原節子 (1920-2015) als de oorlogsweduwe Noriko 紀子 in Tokyo Story (Tōkyō monogatari 東京物語, 1953) van Ozu Yasujirō, in een sleutelscène. Zij spreekt met haar voormalige schoonzusje, dat net gezegd heeft: ‘Wat valt het leven toch tegen.’ Met een glimlach die zowel maskeert als toont antwoordt zij: ‘Ja. Het is een en al narigheid (sō. iya na koto bakkari).’
2 reacties op “het hart van een vrouw, dat kan een man niet begrijpen”
Mooie persoonlijke haiku’s. In haiku kringen in Nederland lijkt het ongepast om over ik en mijn te schrijven, is mijn ervaring.
Waarom weet ik eigenlijk niet.
In moderne haiku in Japan waren er wel dichters die bewust woorden als ‘ik’ (ware) gebruikten. Dat hing direct samen met hun behoefte het genre te vernieuwen. Dichters als Fujiki en Hinō gebruikten haiku nadrukkelijk als een manier om hoogstpersoonlijke ervaringen uit te drukken. Het kan dus wel, als je dat maar wil, maar ook in Japan vond niet iedereen dat destijds even gepast. Overigens staat er in het Japans niet altijd letterlijk ‘ik’, maar het Nederlands dwingt vaker om aan te geven wie een handeling verricht (er staat in het origineel bijv. niet wie de tanden op een rij legt; dat dat de dichter zelf is, is impliciet).