ik had zo mijn gedachten

Excuus voor een veel te lang antwoord, want meteen maar uit de heup geschoten (en ook ijdel, om te laten zien dat ik wel over mijn vertalingen nadenk). Eerst maar de grammatica: aranu sama naru isogi o zo suru, waarbij ik heel schools vanaf het einde van de zin terugwerk. (Als de Japanse grammaticale termen vervelend zijn: gewoon overslaan.) Suru is het werkwoord ‘doen’ (niet in de shūshikei maar in de rentaikei [attributieve vorm] vanwege het emfatisch partikel zo). Het object van dat ‘doen’ is isogi: ‘het zich haasten’, ‘het gehaast’ (de gesubstantiveerde vorm [ren’yōkei] van het werkwoord isogu). Isogi zo suru is dus ‘zich haasten’ (let. ‘haastig gedrag doen’). Waarom (een niet genoemd) iemand of mensen zich haasten staat er niet expliciet vermeld, maar is m.i. impliciet in de ‘bezigheden’ (itonami) in het eerste deel van de waka. Aranu sama naru is dan een bijvoeglijke bepaling bij isogi, die zelf ook weer een bijvoeglijke bepaling bevat: nari is het koppelwerkwoord (‘zijn’), sama is een zelfstandig naamwoord: ‘manier’, ‘wijze’. De bijvoeglijke bepaling bij sama is aranu, dat bestaat uit het werkwoord ari (‘er zijn’) en het hulpwerkwoord van ontkenning –zu (in bijvoeglijke vorm: –nu). Aranu sama is dan ‘een manier die er niet is’, en aranu sama naru isogi o zo suru is dan letterlijk iets als ‘zich haasten op een manier die er niet is’.
Dat is allemaal vrij onbegrijpelijk en vertalingen moeten dan ook interpreteren en enigszins expliciteren. Het struikelblok is aranu sama, of meer precies: aranu. Ik volg de interpretatie dat Saigyō bedoelt: gehaast zoals dat (in mijn eigen leven) niet meer bestaat. Vroeger, voordat hij monnik werd, was ook hij druk bezig aan het einde van het jaar om laatste zaken af te ronden, net als de mensen die nu bij hem langskomen. Maar inmiddels hoeft hij zich niet meer druk te maken om wereldse zaken (‘zijn mijn jaardeclaraties wel op tijd ingediend’ — dat werk). Mijn ‘niet langer herken ik me in’ is een vrije weergave van die gedachte.
Dan de vertaling van Esperanza Ramirez-Christensen (overigens een uitstekende geleerde, wiens latere Emptiness and Temporality: Buddhism and Medieval Japanese Poetics ook echt zeer indrukwekkend is). Zij volgt de lijn dat het Saigyō zelf is die (ook) druk bezig is, zich haast, maar dan op een manier die hij vroeger niet kende: een gehaast dat er vroeger in zijn leven niet was (toen haastte hij zich om andere, wereldse zaken). Dat kan ook.
Het verschil in interpretaties komt vermoedelijk ook door het feit dat zij en ik verschillende bronteksten gebruikten. De tekst van het gedicht is wel hetzelfde, maar die van het inleidend tekstje niet. Ramirez-Christensen gebruikte de versie in Gyokuyō wakashū, een vorstelijke bloemlezing uit 1311, die als inleiding heeft: ‘Op het thema: Je gevoelens uiten aan het einde van het jaar’ 歳暮述懐といふ心を. Daarmee kun je veel kanten op. Ik gebruikte de tekst in een door Saigyō zelf samengestelde bloemlezing van eigen werk. Die heeft dus: ‘Toen ik de wereld ontvluchtte en in een tempel in de Oostelijke Bergen verbleef, kwamen er aan het einde van het jaar mensen langs en had ik zo mijn gedachten’. Dat geeft mij het idee dat er een directe relatie is tussen de bezoekers (geen monniken) en het gehaast en dat het hun eindejaars-‘bezigheden’ zijn waarvan hij is vergeten dat hij die in een vorig leven ook had en waarin hij zich nu niet langer herkent. Om die andere interpretatielijn te volgen zou ik hopen (maar dat hoeft inderdaad niet per se) op een grammaticale constructie die iets van een tegenstelling benadrukt tussen ‘vergeten’ (wasurarete) en ‘een manier die nog niet bestond’ (aranu sama), bijvoorbeeld (ik verzin maar wat) wasuraredo, ‘hoewel ik ben vergeten’: ‘de bezigheden daarbij ben ik vergeten, maar ik haast me nu op een manier die nog niet voor mij bestond’. Maar, zeg ik dan een beetje lelijk, Saigyō werd al vrij jong monnik, dus hij had inmiddels wel behoorlijk wat ervaring met wat gehaast voor monniken betekenen kan.