Pruimenbloesems, een Sinitisch normgedicht
Iemand vertelt me: ergens hebben zich de pruimen al geopend;
ik pak mijn staf, zet het op een hollen en vraag bij wie dat dan kan zijn.
Bomen in de mist vormen een haag die alles aan het oog onttrekt;
de wind voert een geur aan die het pad vult, mijn neus wijst me de weg.
Ik gok dat dit de poort moet zijn, want sneeuw kleeft aan de bomen;
ik loop om een schuur en twijfel, want muskusgeur hangt aan de takken.
Bij een verre tempel klinkt de avondklok en ik moet terug naar huis,
maar ik beloof mezelf opnieuw te komen kijken mochten er dan nog bloesems zijn.
梅花唐律。人言某処已梅披。把杖奔忙問主誰。煙樹隔墻眼未遇。風香満路鼻先知。推門俄訝雪粘木。繞檻還疑麝掛枝。遠寺鐘鳴帰興動。猶供再見約花期。
Gozan bungaku zenshū deel 1, red. Kamimura Kankō (Kyoto: Shibunkaku, 1973), p. 77. De gespeelde verwarring dat witte pruimenbloesems op sneeuwvlokken lijken is een oude conventie. Dank aan prof. Horikawa Takashi (Keiō-universiteit) voor inzicht in het slotcouplet.
Op de een of andere manier krijg ik voorlopig maar geen genoeg van een heel erg dode Zen-monnik. Het zal er veel mee te maken hebben dat Kokan Shiren 虎關師錬 (1278-1346) —want om hem gaat het hier weer— enerzijds een Zeer Geleerde priester was, die de eerste geschiedenis van het boeddhisme-in-Japan op zijn naam heeft staan, en anderzijds heel veel gedichten schreef die nadrukkelijk Niet Geleerd willen overkomen.
Kokan Shiren’s Genkō shakusho 元亨釈書 (‘Een boek over de Boeddha, uit de Genkō-periode’, 1322) is een geschiedenis in dertig delen van het boeddhisme in Japan vanaf ca. 600 tot het jaar 1322 (het tweede jaar van de Genkō-periode), met biografieën van ruim vierhonderd belangrijke monniken, nonnen en andere gelovigen en van zogenaamde Onsterfelijken (shinsen 神仙), passages met betrekking tot boeddhisme in Japanse hofannalen en allerhande uitleg van allerlei aspecten van boeddhisme (leerstellingen, organisatie van verschillende scholen, tempelgeschiedenissen, muziek). Daarmee geldt het werk als niet alleen een traktaat over boeddhisme maar ook over cultuurgeschiedenis. Shiren schreef zijn geschiedenis grotendeels in zijn verblijf Saihoku-an 済北庵, in Shirakawa, aan de oostkant van Kyoto. Die naam van zijn woning daar verklaart de titel van zijn verzamelde poëzie en prozateksten: Saihokushū 済北集. Kokan Shiren schreef ook een belangrijk rijmwoordenboek voor Sinitische poëzie, Shūbun inryaku 聚分韻略 (Gecategoriseerde rijmen, 1306) met zo’n achtduizend rijmwoorden.
Geboren in een gezin van lagere hofadel (een vader uit de Fujiwara-familie die kapitein bij de paleiswacht was en een moeder uit de Minamoto-familie) werd Kokan Shiren op zijn achtste (of negende volgens de traditionele telling, waarbij iemand al één jaar oud is bij geboorte) een leerling van Tōzan Tanshō 東山湛照 (data onbekend, actief ca. 1300), een belangrijke leraar in de Rinzai-school. Twee jaar later kreeg hij zijn eerste wijding (intrigerend genoeg op Hiei-zan, dus in de Tendai-school van het boeddhisme, wat maar weer bewijst dat we middeleeuwse monniken niet in één hokje moeten willen stoppen). Later studeerde hij in Zen-kloosters in Kyoto als de Nanzen-ji, zou in 1307 in Kamakura de befaamde Chinese Zenmeester Yishan Yining 一山一寧 (Jp. Issan Ichinei, 1247-1317) ontmoeten en werd abt (jūji 住持) van de Tōfuku-ji 東福寺 in Kyoto, een van de belangrijke kloosters in het Vijf Bergen-systeem. Tussendoor studeerde hij Chinese klassieken bij geleerden van de hofacademie in Kyoto. Kortom, Kokan Shiren was een monnik geboren in hofkringen die helemaal op zijn plek kwam te zitten in de Zen-kloosters van de Rinzai-school en een schoolvoorbeeld is van de intellectuele tradities daarin.
Allemaal zaken die me eerlijk gezegd niet heel erg bezighouden. Wat me wel fascineert zijn Kokan Shiren’s gedichten. Hij schreef verschrikkelijk veel Sinitische poëzie (zijn verzameld literair werk telt ruim driehonderd dichtbedrukte pagina’s in een ongeannoteerde uitgave uit 1935) die vaak heel toegankelijk is. Het rare is dat daarvan geen behoorlijke teksteditie bestaat, al kom je zijn naam wel altijd tegen in bloemlezingen van Japanse Zen-poëzie. Afijn, het zal wel projectie zijn, maar ik meen toch vaak een zekere mate van zelfspot in zijn gedichten te zien, naast verwondering bij het observeren van zijn directe omgeving. Kokan Shiren kijkt heel veel.
In een tentoonstellingscatalogus die dit jaar uitkwam zag ik een kalligrafie door Kokan Shiren die bovenaan deze blogpost is afgebeeld. De kalligrafie —in de stijl van Huang Tingjian 黄庭堅 (1045-1105), aldus de catalogustekst— is gedateerd op ‘de middelste tien dagen van de negende maand van het vijfde jaar van de Kenmu-periode’ 建武五年季秋中澣, dat wil zeggen eind oktober 1338 — precies 685 jaar geleden. Het leek me een vingerwijzing weer iets met zijn poëzie te doen. De tekst van de kalligrafie is het gedicht dat ik hier vertaalde.
Kokan Shiren’s gedicht is een ‘Sinitisch normgedicht’ (tōritsu 唐律; zie ‘termen’), het achtste in een serie van negen gedichten op het thema ‘Pruimenbloesems’ (‘Baika’ 梅花). Je kunt dit natuurlijk heel serieus lezen, als een allegorie op hoe moeilijk het is om de ware aard der dingen te doorgronden. Overinterpretatie misschien, maar zelf neig ik naar de glimlach, vooral door de toon van het openingscouplet: de monnik laat zich wat opnaaien door geruchten. De wannabe-dichter in hem is verwoed op zoek naar bloemenpracht maar vindt die niet; hij zal het moeten doen met de gedachte ‘morgen beter’.
Ik las twee van de weinige studies naar Kokan Shiren die ik vinden kon:
- Imaizumi Yoshio 今泉淑夫 (red. Sanae Kensei 早苗憲生), Hongaku Kokushi Kokan Shiren zenshi 本覚国師 虎關師錬禅師 (Kyoto: Tōfuku-ji/Zen Bunka Kenkyūjo, 1995).
- David Pollack, ‘“Chineseness” and “Japaneseness” in Early Medieval Zen: Kokan Shiren and Musō Soseki’, in zijn Fractures of Meaning: Japan’s Synthesis of China from the Eighth through the Eighteenth Centuries (Princeton: Princeton University Press, 1986).
Ik heb nog niet kunnen lezen, helaas (het boek is wel besteld):
- Chisaka Genpō 千坂嵃峰, Gozan bungaku no sekai: Kokan Shiren to Chūgan Engetsu o chūshin ni 五山文学の世界：虎関師錬と中巌円月を中心に (Tokyo: Hakuteisha, 2002).
De afbeelding toont een kalligrafie door Kokan Shiren van zijn eigen gedicht ‘Pruimenbloesems, een Sinitisch normgedicht’ (baika tōritsu 梅花唐律), gekalligrafeerd toen hij zestig jaar oud was, eind oktober 1338. Bron: Shūshū no manazashi: Tokiwayama Bunko sōritsu hachijū shūnen kinen meihinsen 蒐集のまなざし：常盤山文庫 創立八十周年記念名品選 [De verzamelaarsblik: Selectie van topstukken ter herdenking van het tachtigjarig bestaan van de Tokiwayama Collectie] (Tokyo National Museum, 2023), p. 61.
